Các hệ thống triết học hiện đại

2. Chủ nghĩa duy vật biện chứng

Là hệ thống triết học chủ đạo của chủ nghĩa cộng sản, chủ nghĩa duy vật biện chứng (Dialectical Materialism) xuất phát từ các công trình nghiên cứu của Karl Marx, phát triển rộng khắp thế giới, đặc biệt tại các nước Đông Âu và Á Âu. Trong suốt hơn một thế kỷ qua, chủ nghĩa duy vật biện chứng đã phát triển theo đường lối chính thống, đồng thời không ngừng được vun bồi qua kinh nghiệm hoạt động thực tiễn của các Đảng Cộng Sản tại nhiều quốc gia khác nhau trên thế giới, trong đó phải kể đến phần đóng góp quan trọng của V.I. Lenin (1870-1924). Vị trí và vai trò của Chủ Nghĩa Cộng Sản đã được Marx và Engels đề ra, đặc biệt thể hiện rõ trong các tác phẩm bất hủ như Bộ Tư Bản và Bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng Sản.

Nhìn chung, các tư tưởng chính của Chủ Nghĩa Marx (Marxism) bao gồm:

1. Chủ nghĩa Duy vật Biện Chứng.
2. Đấu tranh giai cấp - xuất phát từ mối mâu thuẫn tất yếu giữa giới lao động và giới tư bản.
3. Chủ nghĩa Cộng Sản - công hữu hóa các phương tiện sản xuất.
4. Bạo lực cách mạng - tiến hành lật đổ chế độ cai trị bóc lột bằng vũ lực.
5. Thuyết giá trị lao động - giá trị hàng hoá được xác đinhh căn cứ theo thời gian lao động bỏ ra trong quá trình tạo ra sản phẩm.
6. Kinh tế quyết định luận - nêu rõ vai trò quyết định của kinh tế suốt các giai đoạn lịch sử của xã hội nhân loại.
7. Chuyên chính vô sản - thể chế chính quyền của giai cấp vô sản
8. Chủ nghĩa vô thần - phê phán tính mị dân và xu hướng chính trị hoá của các tổ chức tôn giáo, công cụ của chính quyền thống trị
9. Thế giới vô sản đại đồng.
10. Chủ nghĩa Duy Vật Lịch Sử - học thuyết cho rằng sự phồn vinh vật chất là nguồn gốc của mọi quyền lực.
11. Thuyết giá trị thặng dư.

Phần thảo luận dưới đây sẽ đề cập đến 5 trong số 11 ý tưởng lớn nội dung được liệt kê ở trên.

Chủ nghĩa Duy vật biện chứng

Khởi thuỷ, Karl Marx hình thành hệ thống triết học của mình trên cơ sở Biện Chứng Pháp của Hegel và Chủ nghĩa Duy Vật của Ludwig Feuerbach. Ông đã phát hiện ra những trào lưu lịch sử chủ yếu, mâu thuẫn giữa chúng và hệ quả là sự hình thành của hệ tư tưởng mới. Ông nhận định rằng hệ thống kinh tế của mỗi thời kỳ lịch sử đều tạo ra "những mầm mống huỷ diệt chính nó". Đó là một tiến trình xung đột mang tính biện chứng, tạo điều kiện để một thời kỳ mới được hình thành và phát triển. Tiến trình ấy liên tục tái lập cho đến khi chủ nghĩa cộng sản xuất hiện như là phần kết hay giai đoạn chung cuộc trong lịch sử văn minh của nhân loại.
Đấu tranh giai cấp (dẫn đến chuyên chính vô sản)

Như đã đề cập ở trên, Marx tin tưởng rằng mối quan hệ biện chứng là động lực phát sinh ra mâu thuẫn giữa hai trào lưu lịch sử mới (theo khuynh hướng xã hội chủ nghĩa- Socialism). Trong giai đoạn lịch sử hiện đại của mỗi dân tộc, xung đột giữa Vô sản (giai cấp công nhân) và giới Tư sản (giai cấp chủ tư sản) là tất yếu. Do lợi ích kinh tế của hai giai cấp này có mâu thuẫn không thể dung hợp (lợi ích của giai cấp này có phương hại trực tiếp đến lợi ích của giai cấp kia), họ không bao giờ có thể trở thành đồng minh hay đối tác bình đẳng trong một cộng đồng kinh tế. Vì thế, mối mâu thuẫn và xung đột về mặt kinh tế này sẽ kéo dài cho đến khi quyền lực cuả giới tư bản bị lật đổ. Theo lẽ công bằng, Marx nhận định rằng quyền thống trị phải thuộc về giai cấp công nhân, bởi vì chính họ, chứ không phải giai cấp tư sản, thực sự tạo ra của cải vật chất cho xã hội. Chính quyền vĩnh viễn thuộc về giai cấp công nhân. Chuyên chính vô sản là mục tiêu trọng tâm của Chủ nghĩa Cộng Sản.

Chủ nghĩa Cộng Sản

Triết lý của Chủ nghĩa Duy Vật Biện Chứng, như Marx đã định hình, được xây dựng trên nền tảng "công hữu hoá các phương tiện sản xuất", hay "bãi bỏ quyền tư hữu". Mục tiêu cơ bản của Chủ nghĩa Cộng Sản là mọi người cùng chia sẻ của cải vật chất được xã hội tạo ra từ các phương tiện sản xuất công cộng, đặc biệt là ruộng đất và nguyên vật liệu. Theo Bản Tuyên Ngôn của Đảng Cộng sản, "nét đặc trưng của Chủ nghĩa Cộng Sản là bãi bỏ sở hữu tư sản" Trong kỷ nguyên hiện đại, hình thức sở hữu tư sản đại diện cho giai đoạn cuối của quá trình phát triển kinh tế, giai đoạn mà hệ thống sản xuất và quyền sở hữu được dựa trên nền tảng mâu thuẫn giai cấp, trên cơ sở thiểu số bóc lột đa số. Vì thế, lý tưởng của người cộng sản thời hiện đại có thể được tóm gọn trong khẩu hiệu: "... bãi bỏ sở hữu tư sản". Trong xã hội lý tưởng của tương lai, cả cộng đồng, toàn thể quần chúng sẽ sở hữu mọi của cải hàng hoá. Khi ấy, sự phồn vinh vật chất, không còn là quyền lực của cá nhân, trở thành quyền lực của cả cộng đồng xã hội.

Bạo lực cách mạng

Trong quá trình đấu tranh giai cấp và thực hiện chuyên chính vô sản, những người cộng sản cần phải sử dụng đến vũ lực để lật đổ các chế độ bóc lột hiện hành, vật cản trở tiến trình cách mạng của họ. Quan điểm này được Marx và Engels vạch rõ trong Bản Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản (1848): "Họ (những người cộng sản) công khai tuyên bố rằng những mục tiêu của họ chỉ có thể đạt được bằng cách dùng vũ lực lật đổ mọi cơ chế xã hội hiện hành. Hãy để các tầng lớp thống trị run rẩy trước một cuộc cách mạng của những người Cộng sản. Giai cấp vô sản không có gì để mất ngoại trừ xiềng xích. Thành quả của họ là của một thế giới. Hỡi những người vô sản trên toàn thế giới, hãy đoàn kết lại !"

Thuyết Giá trị lao động

Theo Marx, giá trị của mọi sản phẩm trên thị trường cần phải được xác định căn cứ trên cơ sở công thức lao động (giờ công) bỏ ra trong quá trình sản xuất, không dựa trên điều kiện biến động của thị trường cung và cầu. Trong bộ Tư bản, Marx nhận định: "Cơ sở xác định quy mô giá trị của bất kỳ sản phẩm hàng hóa nào chính là công sức lao động, hoặc thời gian lao động mà xã hội cần phải bỏ ra trong quá trình sản xuất ra sản phẩm ấy... Giá trị của một sản phẩm hàng hoá phải được giữ cố định, nếu như thời gian lao động dành cho quá trình sản xuất ra sản phẩm ấy cũng giữ ở mức cố định". Thời gian dành cho quá trình sản xuất càng dài, giá trị của nó càng lớn. (Tuy nhiên, như đã đề cập ở phần III, một sản phẩm vô dụng sẽ được xem là vô giá trị, không cần xét đến thời gian sản xuất ra nó).

Nói tóm lại, Chủ nghĩa Duy Vật Biện Chứng, về cơ bản, là loại hình triết học chính trị xã hội. Nền tảng siêu hình của nó chỉ giới hạn trong khái niệm vật chất có trước học thuyết vật lý hạt nhân đương thời.